Kaygı, doğuştan haiz olduğumuz temel duygulardan biridir. Bu duygu, gelecekte karşımıza çıkabilecek tehditlere karşı hazırlıklı olmamızı ve kendimizi korumamızı elde eden bazı mekanizmaları harekete geçirir. Bu bakımdan yaşamsal olarak eleştiri ve sıhhatli bir duygudur. Sadece kimi zaman kaygı, insan yaşamında problemli bir döngüye niçin olabilir. Şiddetli bir kaygı da yeniden eden ve yaşamı kısıtlayan ataklara kadar varabilir. Bu aşamada sıhhatli kaygı ile sağlıksız kaygıyı ayırt etmek ve kaygının yükselmesine yol açan kişilik özelliklerimizi gözden geçirmek ataklarla başa çıkmada bizlere destek olacaktır. Bu sebeple sıhhatli kaygı bizlere destek olurken sağlıksız kaygı işlevimizi bozar.

Sıhhatli kaygı ve sağlıksız kaygıyı iyi mi ayırt ederiz?

Sıhhatli kaygı, yaşamımızda ihtimaller içinde görülen mevzularla ilişkilidir. İçeriğindeki olasılıklar iki elin parmağındaki sayıyı geçmeyecek kadar azdır. Bu olasılıklar mevzusunda kontrolümüz dahilinde olan çözümler bulabiliriz. Sağlıksız kaygıda ise yaşamımızda olma olasılığı olan ve olmayan bir oldukça olasılık zihnimizden geçer. Senaryolar sonsuz sayıdadır. Çözüm bulma mevzusunda yapabileceğimiz bir şey yoktur. Doğrusu tamamen bizim kontrolümüz dışındaki durumları düşünürüz. Bu sebeple düşünmenin bir faydası da yoktur.

Bir örnekle yola çıkalım. Diyelim ki şehirlerarası bir yolculuğa kendi aracınızla çıkacaksınız.

Sıhhatli kaygı örnekleri

1-Arabanın bakımını yaptırmak, güvenlik kemerini takmak

2- Yanınıza kafi düzeyde para almak

3- Kimlik, telefon ve öteki lüzumlu kişisel eşyalarınızı yanınıza aldığınızdan güvenilir olmak

4- Otel rezervasyonunuzu yapmak

Bu 4 alanda bir eksiklik olup olmadığı ile ilgili kaygılanmak tatilinizin yolunda gitmesine niçin olur, bu sebeple sıhhatli kaygıdır. Kaygılandığınız mevzular olası risklerle ilgili mantıklı içeriğe haizdir. Ve bunlardan birinin noksan bulunduğunu fark ederseniz kontrolünüzde olduğundan bu mevzuda çözüm bulabilirsiniz.

Sağlıksız kaygı örnekleri:

Yolda aracıma bir tır çarparsa

Ansızın yolda kesici bir şey ile lastiğim patlarsa

Yolda kalır, hiç kimseye ulaşamazsam

Saldırıya uğrarsam

Yolda kalp krizi geçirirsem

Ben yola çıktığımda ardımda bıraktığım kişilerden birinin başına fena bir vaka gelirse (hastalık-ölüm vb.)

Paramı kaybedersem

Yolculukta panik atak geçirirsem

Otelden hastalık kaparsam

Sağlıksız kaygı örneklerini daha da arttırabiliriz. Gördüğünüz benzer biçimde olasılıkların sayısı sıhhatli kaygıdaki kadar azca değildir. Ek olarak olma olasılığı düşük bir sürü yıkım senaristliği ihtiva eder. Mantıktan uzaktır. Son olarak tamamen kontrolümüzün haricinde gelişebilecek olaylardır, kısaca bu ihtimaller mevzusunda tedbir almamız imkânsızdır. İçeriği abartılı yıkım senaryoları ile dolu olduğundan yüksek kaygı, gerilim, huzursuzluk verir. Bu sebeple tamamen işlevsiz, hatta işlev bozan bir örüntüdür.

Eğer kaygılandığınızı fark ederseniz, aklınızdan geçen, sizi kaygılandıran düşüncelere odaklanın. Eğer sıhhatli kaygıysa, bu kaygıyı kabul edin ve bu mevzuda neler yapabileceğinizi düşünün. Fakat eğer düşüncelerinizin içinde ne olduğu sağlıksız kaygıya benziyorsa, bunun sağlıksız kaygı bulunduğunu, kontrolünüzü aşan bir şey bulunduğunu, bunu düşünmenin bir faydası olmadığını kendinize hatırlatın ve o düşüncelerden uzaklaşmaya çalışın. Aklınızdan bir oldukça fena olasılık geçiyorsa her bir düşünceyi inceleyip gerçekçiliğini sınayamazsınız. Bu sebeple yalnız sağlıksız kaygı olarak etiketleyip dikkatinizi başka bir yöne vermeye çalışın. Eğer yalnız bir fena olasılıkla fazlaca meşgul olduğunuzu düşünüyorsanız (mesela panik atak geçirir ve ölürsem) o vakit o düşünceye karşı mantıklı, gerçekçi düşünceler ile meydan okuyun. Mesela: ‘’Ürkü atak geçirebilirim, panik atak gelirse eğer bir süre sonrasında geçer, ürkü atakların düşündüğüm benzer biçimde (ölüm, kalp krizi vb) bir ziyanı olmaz’’ şeklindeki bilimsel gerçekçi düşünceleri kendinize hatırlatabilirsiniz.

Kaygı döngüsünden çıkamıyorum

Eğer kaygı ile ilgili devamlı halde mesele yaşıyorsanız ve bununla kendi kendinize başa çıkmakta zorlanıyorsanız, bu durumu kabul edip bir psikiyatrist ve klinik psikologdan destek isteyiniz. Meydana getirilen çalışmalara nazaran tedaviyi geciktirmek, kaygı problemlerinin kronikleşmesine niçin olabilmektedir. Erken zamanda tedaviye başvurmak, oldukça daha kısa sürede kaygı duygusunu tanımanıza ve sıhhatli halde yönetebilmenize destek olacaktır.